Amerikan Kongresi’nde Türkiye’ye yapımında yeraldığı F-35 savaş uçakları da dahil olmak üzere “büyük savunma malzemeleri” teslimatının dondurulması yolunda çalışmalar yapılıyor.
Birkaç yıl önce ise İsrail’le yaşanan Heron krizi siyasi areneyı bayağı germişti…
O günlerde Başbakanımız olan RTE, tamir için gönderdiğimiz Heronlar’ı İsrail’in vaktinde teslim etmemesini eleştirdi.
Bu durumlar bundan 105 sene önce yaşanan bir büyük rezaleti, İngiltere’nin parasını peşin verdiğimiz ‘Sultan Osman-ı Evvel’ ve ” ‘Reşadiye’ isimli iki savaş gemisini gaspetmesini tekrar hatırlattı
EMSALSİZ BİR GASP
Türkiye, dünyanın önde gelen silâh şirketlerinden Lockheed Martin’in geliştirdiği F-35 projesine 2002’de dahil olmuş, bu savaş uçaklarının bazı parçalarını tedarik etmesinin yanısıra 100 adet uçak siparişinde bulunmuş ve yapımı tamamlanan uçaklardan ikisini, Kongre’deki engellemeler yasalaşmadan önce, teslim almıştık.
İşte, Washington’daki bu gelişmeler bana “Sultan Osman” ve “Reşadiye” hadisesini hatırlattı…
1900’lü yılların başında dünyanın en güçlü devletleri, donanması en güçlü devletlerdi. Bu yüzden denizciliğe büyük önem veren Sultan Abdülaziz, ağır borçlara katlanmayı göze alarak güçlü bir donanma oluşturdu. Zira Osmanlıya son zamanlarda en büyük darbeler denizden gelmeye başlamıştı.
ÇEŞME VE NAVARİN’DE YAKILAN DONANMAMIZ
1768–1774 Osmanlı-Rus savaşında Akdeniz’e inen Rus donanmasına en büyük yardımı İngiltere yaptı ve Çeşme limanındaki Osmanlı donanmasını yaktırdı. 1827 yılında Navarin limanındaki Osmanlı donanması da İngiltere ve Fransa tarafından yakılmıştı. Görüldüğü gibi Osmanlı devleti ne zaman denizlerde güçlense hemen bir haçlı ittifakı kurulup üzerine saldırılıyordu. Belki de bu sebeple Sultan 2.Abdülhamid donanmayı Haliç’e çektirerek hiç olmazsa bir süre savaştan uzak bir dönem geçirmek istemişti.
“Sultan Osman”la “Reşadiye”, bundan 104 sene öncesinin iki savaş gemisi, daha doğrusu bir başka ülkeye sipariş ettiğimiz, bedelini memlekette aylarca süren heyecanlı bir kampanyayla toplayıp son kuruşuna kadar ödediğimiz ama bir türlü bizim olamayan ve “gaspedilen” iki gemidir… İşte, bu gasp olayının kısa öyküsü:
DONANMA CEMİYETİ KURULUYOR
Türkiye ile Yunanistan arasındaki silâhlanma yarışı geçen asrın başında da aynen bugünkü gibi idi… Atina’nın 1911’de Birleşik Amerika ile İtalya’ya üç savaş gemisi siparişi vermesi üzerine biz de harekete geçtik ve İngiltere’ye iki gemi ısmarladık. “Sultan Osman-ı Evvel” ve “Reşadiye” isimleri verilecek olan gemiler 1914 yazında teslim edilecekti.
Sultan Hamid’in tahttan indirilmesinden sonra Balkan savaşları çıktı. Yeni pâdişah Sultan Reşad’dı. Balkan Harbi mağlubiyeti Osmanlı’ya güçlü bir donanma ihtiyacını fazlasıyla hissettirdi. “Donanma Cemiyeti” bu sebeple kurulmuş ve halktan topladığı bağışlarla gemi satın alma faaliyetlerini yürütmüştü. Nihayet Bahriye Nezareti evvela Almanya’ya Turgut Reis ve Barbaros isimli 2 zırhlı gemi ile 4 muhrip ve birkaç nakliye gemisi siparişi verdi.
Ama, Hazine’de İngiltere’ye ödenecek tek kuruş yoktu… 1909’da kurulmuş olan “Donanma Cemiyeti” gemilerin parasını temin edebilmek için devreye girdi ve imparatorluğun en ücra köşesine kadar uzanan bir yardım kampanyası başlattı… Halk yemesinden içmesinden kıstı, arttırdığı paranın yanına ziynet eşyalarını da kattı, götürüp cemiyete bağışladı, gemilerin bedelleri böyle toplandı ve son kuruşuna kadar ödendi.
REŞADİYE ZIRHLISI
1911 yılında da İngiltere’deki Vickers Şirketi’ne “Reşadiye” zırhlısı siparişi verilmiş, gemi komutanlığına da Vasıf Bey tayin edilmişti. 1912 yılına gelinince İngiltere’ye verilen siparişe 2 zırhlı daha ilave edildi: Fatih ve Sultan Osman. Bunlardan başka 2 keşif gemisi, 4 torpido muhrip ve 2 denizaltı da yine İngilizlere verilen siparişler arasındaydı. 1913–1914 ve 1915 senelerinde ise Fransızlara birer zırhlı, 4 küçük kruvazör, 20 destroyer, 6 denizaltı ile çeşitli takviye gemileri sipariş edilmişti.
RİO DE JANERİO ‘SULTAN OSMAN’ OLDU
Bu sıralarda, daha önceden Brezilya tarafından da İngiltere’deki New Castel’da bulunan Armstrong şirketine bir savaş gemisi ısmarlanmıştı. Brezilya, Rio De Janerio isimli bu savaş gemisinin parasını ödemeyip almaktan vazgeçince bu gemiye Osmanlı Hükümeti talip oldu ve adını Sultan Osman koydu. Osmanlının savaş gemileri yaptırmaya başladığını duyan Rusya, parası dahi ödenmiş olan bu gemilerin en azından tesliminin geciktirilmesi için var gücüyle çalışmaya başladı. Kendi tersanelerinde yapılan gemileri hızlandırıyor, İngiliz makamlarıyla da Osmanlı gemilerinin geciktirilmesi için görüşmelerde bulunuyordu.
ŞAMPANYA YERİNE GÜLSUYU
Derken, Sultan Osman’ın Newcastle’da tezgâhtan denize indirilmesi töreni yapıldı, törende gemilerin baş kısmında şampanya şişesi kırılması geleneği de Türkleştirildi, “günah” kabul edilen şampanyanın yerine bir şişe gülsuyu kondu ve şişeyi o sırada Londra Büyükelçisi olan imparatorluğun son sadrazamı Tevfik Paşa’nın ortanca kızı Naile Hanım kırdı…
KÖTÜ NİYET RÜZGARLARI
1911 ve 1912 yıllarında ısmarlanan Reşadiye ve Sultan Osman zırhlılarının 1914 yılında tamamlanarak teslim edilmesi için anlaşma yapılmıştı. Osmanlı Devleti Londra Büyükelçisi Tevfik Paşa vasıtasıyla İngiliz askeri mühendislerden gemiler için rapor istedi. Bu esnada Sultan Osman’ın gemi komutanlığına getirilen Rauf Orbay ve seyir subayı Fahri Ergin de deneme seyirleri yapmak ve gemileri teslim almak üzere İngiltere’ye gönderilmişti. Fakat Londra Sefîri Tevfik Paşa’nın gemilerin sağlamlığının İngiliz askeri mühendisleri tarafından teftişinin 4 hafta süreceğinin bildirilmesi üzerine Rauf Bey ve Fahri Bey Paris’e geldi ve o esnada Tulon’da deniz tatbikatını takip eden Bahriye Nazırı Cemal Paşa ile görüştü. Rauf Bey bu görüşmede “İngilizlerin, Sultan Osman gemisini bitirmemek için her geçen gün yeni bir bahane ürettiklerini” söylemişti Cemal Paşa’ya.
GEMİLERE EL KONULUYOR
Cemal Paşa’nın Rauf Bey’i tekrar Londra’ya göndermesi üzerine 1200 kişilik mürettebatını da yanına alarak Reşit Paşa vapuruyla Londra’ya giden Rauf Bey, bu defâ daha büyük bir engelle karşılaştı. 28 Haziran 1914 günü Saraybosna’da bulunan Avusturya-Macaristan veliahdı, bir Sırp anarşisti tarafından öldürüldü. Bu hâdise 1. Cihan harbinin başlamasına yol açtı. Artık Osmanlıyı zor günler bekliyordu.
Ve, teslim zamanı geldi… Gemileri sonraları “Hamidiye Kahramanı” diye isim yapacak ve başbakanlık koltuğuna oturacak olan Rauf Bey, yani Rauf Orbay alacaktı… Rauf Bey beraberinde 1200 civarındaki Türk denizci ile beraber aylardır İngiltere’de idi, 2 Ağustos 1914’teki teslimi beklerken yanındaki denizciler de zırhlılar konusunda eğitim görüyorlardı…
1 Ağustos 1914 yılında Londra büyükelçisi Tevfik Paşa’ya, halktan binbir güçlükle toplanan gemilerin son taksiti de gönderilmiş ve “Ancak Sultan Osman zırhlısına Türk bayrağı çekildikten sonra İngiliz şirketine paranın ödenmesi” emredilmişti. Fakat Armstrong şirketiyle yapılan antlaşma gereği son taksit yatırıldığı gün gemi teslim edilecek ve Türk bayrağı da çekilecekti. Bu yüzden son taksiti de İngiltere bankasına yatıran Tevfik Paşa’nın gemiye bayrak çekilmesi için Rauf Bey’e telgraf gönderdiği esnâda, Rauf Bey’den gelen cevap “İngiliz amiralliğinin gemiye el koyduğunu” bildiriyordu.
Aldığı cevap karşısında neye uğradığını şaşıran Tevfik Paşa, o saatlerde bankalar kapanmış olduğu için, parayı geri istemek maksadıyla derhal telgraf çekti Armstrong şirketine. Gemilere el konulmasının hesabını sormak için de İngiltere hariciye müsteşarıyla görüştü. Müsteşar Tevfik Paşa’ya, bu kararın tedbir amacıyla alındığını ve yalnız Osmanlı’ya değil, tüm yabancı gemilere uygulandığını söyledi. Bir protesto da Armstrong şirketine çekmişti Tevfik Paşa, gemileri zamanında teslim etmeyerek İngiliz hükümetinin el koymasına sebebiyet verdikleri için.
Dünya ticaret ve askerlik tarihinin en utanç verici olaylarından biri yaşanıyordu: İngiliz Hükümeti gemilere Türk sancağı çekilmesi töreninden yarım saat önce Sultan Osman’a “el koyduğunu” açıkladı, sonra Reşadiye de aynı şekilde gaspedildi… Gerekçe, Almanya ile yakınlaşmamız; Avrupa’da savaşın başlamış olması ve İngiliz yapımı olan savaş gemilerinin İngiltere’ye karşı kullanılmaları ihtimali idi. Ne gemileri alabildik, ne de peşin ödediğimiz milyonlarca altını…
GEMİLERİN KÖMÜRÜNE KADAR PARASI ÖDENMİŞTİ
Winston Churchill’in emriyle gemilere 1 Ağustos 1914 te el konulmuştu fakat o tarihte seferberlik dahi ilan edilmemişti. Sadece 2 gemi değil, aynı zamanda anlaşmaya varılan ve henüz satın alınmayan 2 torpido destroyerine de yine İngiliz hükümetince el konulmuştu. İşin hazin tarafı Reşadiye ve Sultan Osman’ın yüzdürülebilmesi için kömürüne kadar ihtiyacı olan her şeyin parası eksiksiz ödenmişti.
CHURCHILL: GEREKİRSE SİLAH ZORUYLA ALIN
O dönemde İngiltere deniz kuvvetlerinin başında olan Winston Churchill, gemilere el konulmasını şöyle anlatır: “İngiliz donanması harp nizamında denize açılmıştı. 28 Temmuz’da Türk dretnotlarının her ikisini de Kraliyet Donanması için istedim. Tyne Nehri’nde demirlemiş bir Türk nakliye gemisi, 500 gemici ile birinci dretnotu almak üzere bekliyordu. Türk kaptan geminin teslimini istiyor ve gemiye binip Türk bayrağını çekeceğini söyleyerek gözdağı veriyordu. Bu müthiş günlerde (31 Temmuz) kendi sorumluluğum altında buna engel olunmasını ve Türkler tarafından gemiye el konulma teşebbüsünün gerekirse silah kullanılarak önlenmesini emrettim. Bu yola sadece İngiliz bahriyesinin çıkarları için başvurdum.”
İngilizlerin, el koyduğu bu 2 gemiden başka 8 gemi daha vardı zapt edilen. Fransızlar tarafından Mersin’de 2 istimbot, İngilizler tarafından Çanakkale’de Haliç vapuru, Ruslar tarafından İttihat, Gürcistan ve Kozlu gemileri ile bir motor, İngilizler tarafından Bombay’da Karadeniz gemisi de el konulan gemilerimizdi. Bu gemilerin akıbetleri meçhul. Savaş gemisi bile olmadığı halde bu gemilere savaş bahane edilerek el konulmuştu. 24 Temmuz 1923 tarihinde imzalanan Lozan antlaşmasıyla Türkiye, Osmanlı devleti zamanında ödenen bu gemi bedellerinden tümüyle feragat etti. Donanma cemiyetinin binbir zorlukla topladığı paralarla satın alınan bu gemiler, Türk halkının öz malıydı. Zira bu paraların büyük bir kısmı halktan toplanmıştı.
‘SAVAŞ TAZMİNATI’ OLDU
İngilizler savaş gemilerinin isimlerini değiştirdiler, Sultan Osman’ı “Agincourt”, Reşadiye’yi de “Erin” yapıp donanmalarına dahil ettiler ve seneler sonra bir hukuki oyun yaparak bu iki savaş gemisinin önceden tamamını ödediğimiz bedellerini “savaş tazminatı” statüsüne sokup tek kuruşunu bile iade etmediler…
“Sultan Osman-ı Evvel” ve “Reşadiye” rezaletinin üzerinden bu kadar sene geçti ve hadisenin bir benzerini zaman ve mekân farkı ile bugün de aynen yaşayacak gibiyiz!
HAMIDIYE KAHRAMANI RAUF ORBAY, 1914’TEKI GEMI GASPINI ANLATIYOR
İNGİLTERE’nin “Sultan Osman” ve “Reşadiye” isimlerini verdiğimiz savaş gemilerini gaspetmesinin en canlı şahidi, Birinci Dünya Savaşı’nda “Hamidiye Kahramanı” olarak şöhret yapan Ankara’da kurulan hükümetin ilk başbakanlarından olan Rauf Orbay’dır.
Rauf Orbay, bu gasp hadisesini şöyle anlatır:
“…Sultan Osman süvarisi olarak, üç aydır Londra’da bulunuyordum. …Dretnotu teslim alıp memlekete götürecek olan bin kişilik mürettebat ve askerim de Reşid Paşa vapuruyla İngiltere’ye gelmişti. Geminin son taksidi olan 700 bin lira da ödenmişti.
…Fabrika ile, 2 Ağustos 1914 günü geminin bize teslimi konusunda mutabık kalmıştık. Fakat parayı verişimizin ertesi günü için kararlaştırılan sancağımızı çekme töreni zamanından yarım saat evvel, İngilizler Sultan Osman’a el koydular.
Dünyanın birbirine girdüğü günlerdi.
…Avrupa kıt’ası baştan başa bir savaş alanı haline gelmişti. … İngiltere, hükümetimiz tarafından satın alınması kararlaştırılıp pazarlığı da yapılmış olan iki torpido destroyerine de el koydu.
…Gerektiği şekilde şiddetle protesto edildi ise de, kâr etmedi. …İngilizler, …hangi devlete ait olursa olsun İngiliz tezgâhlarında inşa edilmekte olan harp gemilerinin …İngiliz kıyılarından uzaklaşamayacağını tebliğ ile ambargoda ısrar ettiler. Biz de çaresiz, Reşid Paşa vapuruyla İstanbul’a dönmek üzere hareket ettik…”
(“Rauf Orbay’ın Hatıraları”ndan, “Yakın Tarihimiz”, cilt:1, sah:16).
GEMİLERİMİZ BİZE KARŞI SAVAŞTI
Peki bu 2 Osmanlı gemisine ne oldu? Sultan Osman gemisi derhal İngilizleştirildi ve ismi “Agincourt” olarak değiştirildi. Reşadiye ise “Erin” ismini aldı. Fakat kaderleri oldukça hazin oldu. 22 Ağustos’ta seyre hazır olan Sultan Osman’ın denenmesinde silahlarının iyi çalışmadığı görüldü. 26 Ağustos 1914’te onarım için tersâneye çekildi. Fakat tâmir edilse de çürük bir gemi damgasını yediği için bir daha kimseye satılamadı. Kendi yaptıkları gemiyi kendileri dahi kullanamadığından 1922 yılında gemi sökücüler tarafından parçalanarak hurdalığa atıldı.
Reşadiye ise, Sultan Osman kadar kötü çıkmasa da çok iyi bir gemi de değildi. Ne de olsa İngilizler bu gemileri Osmanlılar için yapıyorlardı. Kendi donanmalarındaki kadar kaliteli gemiler yapmaları beklenemezdi. Fakat İngilizler bu gemiyi 1. Dünya Savaşı’nda bize karşı da kullanmışlardı. Nitekim başarısız bir gemi olması hasebiyle savaştan sonra onun da âkıbeti Sultan Osman gibi oldu. 1921’de hurdacıya satılıp, parçalandı.
İlk Yorumu Siz Yapın